KADIKÖY’ÜN İKİ ZIT SEMTİ: MODA-YELDEĞİRMENİ
Tarihi Kadıköy’ün tarihi iki semtidir Moda ile Yeldeğirmeni.. Ama hep zıt özelliklerdedir.
En eskiye bakarsak.. Kalkedon Surlarının biri bir yanında diğeri diğer yanındadır.
Tarih boyunca Moda gidilen yerdir. Oranın üzerinden geçip bir yere gidilmez.. Yeldeğirmeni ise gelip geçilen yerdir. Üsküdar’a hep buradan geçilip gidilmiş.
1800’lerde Moda’ya sadece İngilizler yerleşmiş. Geniş arazilere köşkler yaparak..
Yeldeğirmeni’ne ise herkes yerleşmiş. Türk, Rum, Ermeni, Yahudi, Alman, Fransız, İtalyan, Müslim, Gayrimüslim.. Düzgün sokaklarda bitişik nizam evler yapılmış.
1928 yılında Kadıköy’e elektrik gelmiş. Ardından da tramvay.. Moda Tramvayı sadece Moda’ya gitmiş ve dönmüş. Modalıları götürüp getirmiş.. Buna karşın Kadıköy’den Üsküdar’a giden tramvay yolu Yeldeğimeni’nin ortasından geçirilmiş. Yani tramvayla da geçilen yer olmuş Yeldeğirmeni.
1947 yılında Yeldeğirmeni’nden geçen tramvay rayları bir caddelik doldurulan sahile indirilmiş. Yani 1950’lerde Yeldeğirmeni de artık gidilen yer olmuş. Sakinleşmiş.. Buna karşın insanlar sosyalleşmek için denizi, iskelesi, plajı, çay bahçesi olan Moda’yı keşfetmiş. Dolayısıyla bu sefer Moda Tramvayı buraya başkalarını getirmeye başlamış. Moda kalabalık hale gelmiş. Zıtlık devam etmiş yani.
1960’lardan itibaren kat karşılığı inşaatçılık başlamış Kadıköy’de.. Moda’da parseller geniştir. Bahçeli nizam apartmanlar yapılır. Daireler geniş, çevre ferah olmuştur. Bu sebepten Modalılar semtlerinde kalırlar, yeni binalarda oturmaya devam ederler.. Yeldeğirmeni’ndeki parseller ise küçük ve bitişiktir. Burada yeni inşa edilen apartmanlarda küçük daireler vardır. Yüksek te olduklarından sokaklar eski alçak evlerin olduğu zaman ki gibi ferah değildir artık. Yeldeğirmenliler başka yerlere taşınırlar. Ama yine de eski evler kalmıştır burada.. Sonuçta Moda’da evler gitmiş, insanları kalmış. Yeldeğirmeni’nde evler kalmış, insanları gitmiş. Yine zıttırlar.
Bugüne bakarsak..
Moda’daki Eski Modalılar semtlerini korurlar. Onların istemediği hiçbir şey yapılamaz Moda’da. Bostanlarını, iskelelerini vs korurlar. Kadıköy Anadolu Lisesi tekrar gelecektir oraya.. Yeldeğirmeni’nde semtini koruyacak Eski Yeldeğirmenli yoktur artık. Tescilli tarihi eser Özen Sineması kaçak tadil edilip TAK adıyla kullanılır. İstanbul’un dokusunu koruyarak günümüze kalmış belki de tek sokağı olan Ayrılık Çeşmesi Sokağı planlara Ağaçlandırılacak Alan olarak işlenmiştir. Osmangazi İlkokulu restorasyon dolayısıyla boşaltılmış, devam eden inşaat ile okul unutturulmuştur. İlk defa yazıyorum. Duyumlarıma göre yakında Kemal Atatürk Ortaokulu’nda da aynı şey olacak. Kimseden ses çıkacağını sanmıyorum.
Çevreyi kaplayan yeme-içmecilerden Moda’da şikâyet vardır. Yeldeğirmeni’nde yoktur.
Ama Kadıköy’de yeme-içmeciler hızla çoğalmaktadır. Yakında Modalılar da pes edip semtlerini terk ederlerse.. İşte o zaman iki semt birbirinin aynı olacaktır. Hâlbuki semtler insanlar gibidir. Her biri diğerinden farklıdır. Öyle olmalıdır.
Umarım yanılırım.. Hatta dilerim yanılırım..
ARİF ATILGAN https://arifatilgan.com EKİM 2021