Kadıköy’deki Kamusal Alanları 5 başlıkta toplayabiliriz.
1-Çayırlar,
2-Parklar,
3-Meydanlar,
4-Dereler,
5-Plajlar.
1-ÇAYIRLAR
HAYDARPAŞA ÇAYIRI: Haydarpaşa Garından görünebilen Acıbadem, Koşuyolu, Yeldeğirmeni gibi tüm alandır. 1553 yılında Kanuni Sultan Süleyman’ın ve oğlu 2. Selim’in (sarı) sadrazamı Haydarpaşa buraya bir yazlık ev yaptırmış. Bu tarihten sonra alan Haydarpaşa’nın Bahçesi olarak anılmış. 1800lerin başlarında 3. Selim’in yine Haydarpaşa isimli sadrazamı Selimiye Kışlasının inşasında gayret gösterince Padişah kendisini onore etmek için buraya resmen Onun adını vermiş. Osmanlının süvarisinin talim yeri olarak kullanılmış.
1872 yılında tren rayları döşenmiş, liman yapılmış. Burada düğünler, piknikler, gerçekleştirilirmiş.
Haydarpaşa Çayırı
Günümüzde çayır yoktur, alan üzerinde tren rayları ve binalar vardır.
2019'da Çayır Kalmamıştır.
İBRAHİMAĞA; ÇİFTLİK; BATARYA; ÖRNEKSPOR ÇAYIRLARI
İbrahimağa ve Çiftlikte Şehzade Ziyaeddin Köşkü (Sokullu Köşkü) vardı. Çevresindeki 320 dönüm arazi çiftlik olarak kullanıldığı için Çiftlik adıyla anılırmış. Şimdi Natilüs AVM ve binalar var.
1960'larda Hava Fotoğrafı
Batarya: 2. Dünya Savaşı sırasında Haydarpaşa’yı koruması için topçu bataryası yerleştirilmiş. Bu sebepten Batarya adıyla bilinir. Şimdi İş bankası blokları var.
Örnekspor sahasında Telekom binaları var.
Çevre 2019'da Binalarla Doludur.
PAŞA ÇAYIRI
Bir zamanlar paşaların yaşadığı Yeldeğirmeninde Uzunhafız Sokağı-Halid Ağa Caddesi-Tren Yolu-Karakolhane Caddesi arasındaki alandır. Bugün burada Yeşilay ve Yurttaş Sokaklar var.
Paşa Çayırı (Eski ve 2019 Hali)
UZUNÇAYIR
Uzunçayır: Söğütlüçeşme’den başlayıp Kurbağalıderenin yanından E-5'e yukarı doğru çıkan çayır. Daha çok tarla, bahçe olarak kullanılmış. Üst tarafına önce Otosan, sonra Akasya AVM yapılmış. Diğer taraflarda da binalar..
Göztepe Çayırı: Kurbağalıderenin şimdiki SSK Hastanesi ve Fikirtepe tarafıdır. 1960’lı yıllarda derenin Hasanpaşa Köprüsünden bakıldığında minibüs yolu görünürdü. Fikirtepe tarafında kuş avlanırdı. Günümüzde 2019 yılında binalarla kaplanmıştır.
Uzun Çayır ve Göztepe Çayırı (Eski ve 2019 Hali)
KUŞDİLİ ÇAYIRI
45 dönümdür. Kuşbazlar saka, florya, iskete kuşlarını buraya getirirlermiş. Kurbağa sesleriyle seslerini yarıştıran kuşlara kanarya gibi makara çekmeyi öğretirlermiş. Bu sebepten Kuşdili Deresi denmiş, dereden dolayı çayıra da Kuşdili Çayırı denmiş. Burada Kadıköy’ün sosyal hayatı yaşanırmış. Gazino, sinema, kır kahvesi vs. varmış. Ayrıca piknik, piyasa yapılırmış. 2006 yılında yapılan bir plan ile buraya AVM yapılmak istendi. O günden beri bu konuyla Kuşdili Platformu uğraşıyor.
Bugün çayır yoksa da alan duruyor.
Kuşdili Çayırı Planı
MODA ÇAYIRI
19. yüzyılın sonlarında Levantenlerin yerleşmesiyle, tüccar vs nin de buraya taşınmasından dolayı ‘moda oldu’ anlamında bu havaliye Moda denmiş. Moda Burnu ve Küçük Moda Burnundan içeri doğru devam eden çayırdır.. 1831 yılında ABD konsolos yardımcısı Çörçil, burada bıldırcın avlarken koyun otlatan bir çocuğu vurmuş. Hapse atılmış. Ancak o yıllar suç işleyen batılılar kendi konsolosluklarında yargılanabilirmiş. Dolayısıyla suçlu 1 hafta sonra hapisten çıkarılmış, Osmanlı’nın Hariciye ve Dâhiliye Nazırları azledilmiş.
Bugün Çayırdan Zeynep Kamil Çay Bahçesi ve Moda Camii civarındaki küçük bir alan kalmıştır.
Moda Çayırı
YOĞURTÇU ÇAYIRI
1810 yılında yoğurtçuların yaptırdığı Yoğurtçu Çeşmesinden adını alır. 1925 yılında Süreyya İlmen Paşa buradaki bataklıkları kurutmuş, çınar ağaçları dikerek park haline getirmiştir.
Bugüne kadar korunmuştur.
Yoğurtçu Çayırı
PAPAZIN ÇAYIRI
1800lerin sonu Silahtarağa Sahası, 1900lerin başı Papazın Çayırı, 1909-1915 Union Kulüp Sahası, 1915-1929 İttihat Spor Sahası, 1929 Fenerbahçe Stadı, 2006 da Şükrü Saraçoğlu Stadı.
Papazın Çayırı
1921 yılında saha İttihat Sporun takımı Altınordu’nundur. Maliye Bakanı olan Fenerbahçeli Şükrü Saraçoğlu bir kanun çıkarır: ‘Aynı semtte iki takım varsa üye sayısı çok olan faaliyetini sürdürebilir.’ Dolayısıyla semtin takımı Fenerbahçe olur. Sahayı da alır.
Fenerbahçe Stadı
2-PARKLAR
FENERBAÇE BURNU
Yaklaşık 75 dönümdür.1936 yılında Atatürk buraya gelmiş.. Kendisine köşk yapmak istediklerinde, ‘Burası bir insan için çoktur. Halk istifade etsin’ demiş.
İYK, FB, GS, Askeriye önlerindeki denizi doldurdular.
Bugün yaklaşık 75 dönüm de doldurulan alanlar vardır..
Fenerbahçe Burnu
ÖZGÜRLÜK PARKI ve METEOROLOJİ ALANI
Özgürlük Parkı ve Meteoroloji Alanı Eski Hali
Özgürlük Parkı: 119 dönümlük alan. 1980’lerde Kaymakam Lojmanları yapılacaktır. 1984 te Belediye Başkanı seçilen Osman Hızlan’a imzaya gelen ilk dosyadır. İmzalamaz.. 1989 da Fenerbahçe’ye spor tesisi yapması için verir. Onların bir başkanı Belediyeye iade eder. Park için yarışma yapılır. Projelerden Cıngıl Ormanını ben beğenmiştim. Ama bugünkü düzenleme kazanır.
Bugün park olarak kullanılmaktadır.
Özgürlük Parkı 2019 Hali
Meteoroloji Alanı: Tamamı 45 dönümdür. 2004 de plan yapıldı.
Bugün burada 4 adet 156m yükseklikte 4 blok vardır.
Meteorloji Alanı 2019 Hali
KRİTON CURİ PARKI
13 dönümdür. Prof. Kriton Curi’nin çevrecilikle ilgili çalışmaları vardır. 1996 yılında ölür. 1998 da açılan parka Onun adı verilmiş.
Kriton Curi Parkı
GÖZTEPE PARKI
100 dönüm civarı İBB’ye ait bir alandır. 1970’lere kadar burada sirk kurulur, top oynanırdı. Önce üst tarafı park yapıldı. Cumhuriyetin 60. Yılında açıldığı için 60. Yıl Parkı adı konmuş. Karşısındaki Hasik Ziyal ailesi için 1939 yılında yapılmış olan villa daha çok Kavala ailesiyle anılır. 1960-70 lerde Kadıköy’de duyduğum fısıltı gazetesine göre Kavala ailesi villasından denizi görmek için karşısındaki bu alana yapı yaptırmamış. 2013 te alanın her tarafı tematik park yapıldı. İçinde parktan başka fonksiyon alanları da bulunmaktadır.
Park Alanının Eski Hali
Park Alanının 2019 Hali
İL TARIM VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ ALANI
22 dönümlük bir arazidir. Burayı da park alanları içinde sayabiliriz. Kanuni Sultan Süleyman’ın kızı Mihrimah Sultan tarafından ipekçiliği teşvik için dut fidanı dikilmesi ve ayrıca bağcılığın geliştirilmesi için vakfedilmiş. 1927 yılında son sahibi Mısırlı Andon Efendi ölünce kadastro çalışmalarında aynı amaçla kullanılmak üzere hazineye kaydedilip Tarım Bakanlığına tahsis edilmiş. 2004 yılında TTA’ya (Tütün, Tütün Mamulleri Tuz ve Alkol İşletmeleri A.Ş. Genel Müdürlüğü) devredilmiş.
Bugün hala aynı fonksiyonla kullanılmaktadır.
Alanın 2019 Durumu
3-MEYDANLAR
KADIKÖY MEYDANI
Kadıköy PTT’si hizası iki tarafa doğru deniz kıyısıydı. PTT’nin deniz tarafında Tubini Evlerinin bulunduğu Kumluk Plajı vardı. 1900lerin başında dolgu amacıyla 330m dalgakıran yaptırılıyor. Doldurma işi 1930 lara kadar devam etmiş. Bu yıllarda ucuna İnci Gazinosu yapılmış. 1932-1938 arası kaymakamlık yapan İhsan Kazak bu alanın doldurulmasını bitirip buraya güzel bir park yaptırmış. Bu sebeple çok sevilmiş. Gazino 1960’larda nikâh salonu olarak kullanılmaya başlanmış. Şehremaneti, Hal, İskele, Maliye binaları sonra yapılmış.
Kadıköy'de Kumluk Plajı
1900'lerde Dalgakıran yapılıyor
Bugün burada birçok tesis vardır. Alan olarak eski Hal Binasının yanındaki Atatürk Heykelinin çevresi kalmıştır ki burası çok yetersizdir.
2019'da Sadece Hal Binası Yanındaki Alan Var
SÖĞÜTLÜÇEŞME MEYDANI
1960lara kadar burada meyve bahçeleri vardı. 1984 yılında Kadıköy Belediye Binası yapılmak istenmektedir. Belediye Başkanı Osman Hızlan’ın İBB Başkanı Bedrettin Dalan’la araları iyi değilmiş. Bu sebepten Kadıköy Belediye Binası için düşünülen bu arsanın kamulaştırılması kararını Dalan imzalamıyormuş. Osman Bey, bu dosyayı İBB’nin Haliç’teki istimlâk dosyalarının arasına sokturur. Dalan, farkına varmadan kararı imzalar. 1990’larda belediye binasına yerleşilir.
Meydanın Eski Hali
Bugün alanda Belediye Binasından başka otopark, Kadıköy Evlendirme Dairesi de bulunmaktadır.
Meydanın 2019 Hali
4-DERELER
Haydarpaşa’dan Pendik’e kadar 18 dere vardır. Ancak hepsi yer altındadır. Sadece 2 tanesi yer üstünde görülebilir. Bunlar Kurbağalıdere ve Çamaşırcı Deresidir.
Haydarpaşa-Pendik Arası 18 Dere Var
HAYDARPAŞA DERESİ
Kısıklı tarafından çıkar, Validebağ Korusu içinden Koşuyolu’na gelir. Aşağıda Seyid Ahmet Deresiyle birleşip Haydarpaşa’da Et Balık Kurumu yanından denize dökülürdü. 1987 yılında yer altından İnci Burnundaki Arıtma Tesisine bağlanmıştır.
KURBAĞALIDERE
Ümraniye civarından çıkarak gelir. Akarken görülebilen 67km uzunlukta bir deredir. Kızıltoprak’ta küçük bir dere olan KÖRDERE’yi de alır. Kördere’nin artık sadece sokakta adı vardır. Kurbağalıdere günümüzde kolektörler yapılıp temizlenmeye çalışılıyor.
Kurbağalıdere'nin 2019 Hali
TURŞUCU DERESİ
Şenesenevlerdeki dere artık toprak üzerinde görülmemektedir.
ÇAMAŞIRCI DERESİ
Bostancı’daki bu dere akarken görülen ikinci deredir.
Çamaşırcı Deresinin 2019 Hali
5-PLAJLAR
Kıyılar doldurulduğu için plajların hiç biri bugün yoktur.
ZAHAROF PLAJI
Mühürdar’dadır. Mühürdar adı, 3. Mustafanın sadrazamı Moldovanlı Ali Paşanın mührünü taşıyan Ahmet Efendiden gelmektedir. Bu kişilere Mühürdar denirmiş. 1770'de buralarda Mühürdar Ahmed Efendinin bağları ve deniz kıyısında köşkü varmış. Bu sebepten bu havaliye Mühürdar Bağları deniyormuş. 1920'lerde işgal kuvvetleri bu köşkü kullanmış. Giderken yakmışlar.
Sonraki yıllarda buraları Zaharof isimli bir tüccara satılmış. Zaharof’un kıyıda iskelesi de vardı. Bu doğal plaja bu sebepten yıllarca Zaharof Plajı denmiştir.
Zaharof Plajı
LOZAN PLAJI
Moda’da kurulmuş olan STK Lozan Kulübün özel plajıdır.
Lozan Plajı
MODA PLAJI
1900'lerin başında İngilizler burada denize giriyorlar. 1923 yılında Ali İhsan Akdağ isimli kişi burayı mal sahibi Frankeştayn ailesinden kiralayarak plaj yapıyor. Kendisi 1975'de ölünce plajı varisleri işletiyor. 1980'lerde burası da dolduruluyor.
Moda Plajı
KALAMIŞ PLAJI
Kadıköy’ün doğal plajıdır.
Kalamış Doğal Plajı
FENERBAHÇE PLAJI
1900’lerde insanlar deniz Erkek ve Kadın hamamlarından girerlermiş. 1938’de erkekler hamamı kaldırılıyor, sadece kadınlar hamamı kalıyor. 1970’lere kadar Zühtü Paşa ve Burhan Bey işletmiştir.
Fenerbahçe Plajı
DDY KAMPI
1872 yılında demiryolu döşendiğinde, cephane taşımak için Feneryolu’ndan Fenerbahçe’ye kadar bir hat döşeniyor.. Bu hat daha sonra Fenerbahçe’ye gezmeye ve denize gelenler için korunmuş. 1970'de raylar sökülmüş.
DDY Kampı
CADEBOSTAN PLAJI
Yüzyıllarca burası suçluların sürgün edildiği yer olduğu için Cadı Bostanı adıyla anılmış. 1750 yılından sonra köşkler yapılınca Caddebostan denmiş.
Bugün plajın olduğu alanda 5 blokluk apartman sitesi bulunmaktadır.
Caddebostan Plajı
SUADİYE PLAJI
1905 yılında 2. Abdülhamid’in Maliye Nazırı Reşat Paşa kızı Suad Hanım için bu havalide cami yaptırır. Adını Suadiye Camii koyar. Semt adını camiden almış. 1929 yılında Mustafa Güler isimli kişi kıyıda 80 dönüm arazi alır ve burada Plaj tesisleri açar. Sonra da Oteli açar.
Suadiye Plajı
2019 yılında yukarıda 5 başlıkta saydığımız Kamusal Alanlardan elde kalabilenler aşağıdadır:
1-ÇAYIRLAR: Yoğurtçu Çayırı kalmış. Kuşdili Çayırı ise alan olarak duruyor ama üzeri asfalt kaplı.
2-PARKLAR: Fenerbahçe, Özgürlük, Kriton Curi, Göztepe Parkları ile Tarım İl Müdürlüğü Alanı duruyor. Meteoroloji Alanı yok olmuş.
3-MEYDANLAR: Kalmamış.
4-DERELER: Kullanılabilir halde olmasalar da Kurbağalıdere ve Çamaşırcı Deresi duruyor. Turşucu Deresi yer altında kalmış.
5-PLAJLAR: Bütün kıyılar doldurulduğu için hiç biri yok artık.
SONUÇ:
Park ölçeğindeki Yoğurtçu Çayırını saymazsak elde kalan tek çayır Kuşdili olup o da betonlaşmış alan halindedir. Meteoroloji Alanı haricindeki parklar duruyor ama 2019’un Kadıköy’ü için bunlar yok ölçüsündedir. Meydanı ise hiç yoktur artık Kadıköy’ün. 2019’a kalan iki dere yüksek duvarların arasında akan kanal gibidir ve kirlidir. Kıyılar doldurulduğundan doğal olarak plajlar yok olmuştur.
Kadıköy’de gerekirse kamulaştırmalar yaparak yeşil alanlar oluşturulmalıdır. Kuşdili Çayırı kesinlikle tekrar çayırlık haline sokulmalıdır. Küçük de olsa meydanlar oluşturulmalı, Kadıköy Meydanı gerekirse trafik sokulmayarak tekrar hayata geçirilmelidir. Elde kalan iki dere bir an önce temizlenerek ve etrafında taşma alanı oluşturarak şırıl şırıl hale sokulmalıdır. Yıllarca kıyıları denize girme alanı olan Kadıköy‘ün kıyılarında insanların denize girebilecekleri düzenlemeler yapılmalıdır.
En önemlisi.. Kadıköy şantiye görünümünden çıkarılmalı, bitmiş bir şehir haline sokulmalıdır.
ARİF ATILGAN arifatilganKENT ve İNSAN MAYIS 2019
Not: Yukarıdaki bazı özel bilgileri Kadıköy’ün ilk seçilmiş Belediye Başkanı Osman Hızlan’dan öğrenmiştim.