Bana, zaman zaman ‘Şu binayı da araştırıp, yazar mısın?’ diye istekler gelir. En çok talep bugün olmayan bir bina içindir. Şehremaneti Binasının sağ tarafındaki Kadıköy Elektrik Evi..
1892 yılında Kadıköy’de faaliyete başlayan Hasanpaşa Gazhanesi daha çok sokakların aydınlatılması ve mutfaklarda pişirme ihtiyacı için kullanılmıştı.
1928 yılında gelen elektrik evlerde de kullanılmıştır. Dolayısıyla elektrik tahsilâtı için bir bina ihtiyacı olmuş.. Elektrik Evi bu amaçla yapılmış.. İçersinde elektrikle ve havagazıyla çalışan araç gereç de satılmıştır.
Binanın Yol Cephesi
Bina her bakımdan ilgi çekicidir. Mimarı, arsası ve binanın kendisi…
Mimar Rebii Gorbon: 1934 yılında Devlet Güzel Sanatlar Akademisinden mezun oluyor. Karaköy Yolcu Salonu gibi önemli eserlere imza atıyor. Profesör olarak eğitim veriyor. Mecidiyeköy’deki yazlığında hobi olarak seramik işleri yapıyor. 1958 yılında Gorbon Seramik Fabrikasını kuruyor.
Arsa: Üçgene yakın dörtgen şeklinde. Arka kenarı oldukça dar.. Her kenarı ayrı ölçüde.. O yıllarda iskeleden yukarı doğru çıkan yola cepheli.. Yol haricindeki kenarları bitişik nizam imarlı.
1938 Tarihli Haritada Elektrik Evi
Bina: Küçük ve şekilsiz arsaya yapılacak iki katlı binanın sadece yola cephesi olabilecektir. İskele tarafındaki komşu parselde benzinci vardır. Haliyle benzin istasyonu binasının çevresi boştur.
Mimar Rebii Gorbon, binanın yola cepheli tarafını camekânlı vitrin yapar. Alt kattaki mağazaya oradan girilir.. Kara tarafındaki cepheyi sağır tutar.. Arkadaki dar kenarını 1m içeri çekerek oraya merdiven ve tuvalet pencerelerini açar.. Benzinciye sınır olan kenarı ise merdiven kovasına kadar 1m geriye çeker. Vitrin yapar.. Orada sınır komşusu benzincinin bahçesi vardır. Dolayısıyla adeta yola cepheli gibi olur. Bir miktar alan kaybedilmiştir ama binaya ikinci bir cephe elde edilmiştir. Hem estetik hem de fonksiyon olarak kazanç sağlanmıştır. Ayrıca bu cephedeki açık koridordan merdivenli kısma, üst kata çıkacaklar için servis girişi yapar. Sonuçta alt katta yoldan girilen, 2 cephede vitrini olan mağaza; Üst katta ise yandaki kapıdan girilen, büroların olduğu kat olur. İçeride çalışanlar için mağaza katından merdiven bağlantısı vardır. Vitrinlerin üzerine saçak yapar. Çatısı teras çatıdır.
Binanın Benzinci Tarafında Parmaklık Parsel Sınırı Oluyor
Taşıyıcı sistemi betonarme olan binanın cephesi çimento renkli edelputz sıvadır. Yani iri çakıllar kullanılarak yapılan bir nevi tarak sıva.. O yılların Kadıköy’ündeki kâgir binalarda renkli örnekleri çokça görülür. Zemin kattaki lentolar klasik mozaikli tarak sıvadır. Zemin katın tavanı için ‘pilzdecke’ olduğu yazılır. Tercümesi ‘mantar tavan’ oluyor. İçerdeki yuvarlak kolonların üstü ters mantar şekliyle tavana birleştirilmiş, alt kısımlarına yuvarlak eleman konmuştur. Üzeri açık yuvarlak elemanların içine elektrik tesisatı gizlenmiştir.
Mağazada Kolon Başları
Binanın şekli ‘munharif’ olarak tanımlanır. Yani hiçbir kenarı birbirine benzemeyen.. Şekilsiz şekilli…
Elektrik Evi 1960’lı yıllarda değişim göstermiştir. Burada ve bitişiğindeki binalarda börekçi, Gençlik Kitap Evi, Paşabahçe Cam Mağazası gibi işyerleri açılır.
1990’lı yıllarda meydan düzenlemesi yapılır. Alandaki tüm binalar yıkılır. Biraz gerisine yer altı tuvaleti yapılır.
Binada simetri yoktur. Sadece kenarları değil binanın hiçbir tarafı birbirinin benzeri veya tekrarı değildir. Üstelik işverenlerin, ‘iyi mimar 1m2 fazla kazandırandır’ anlayışının tersi olmuştur burada. Zaten küçük olacak bina olması gerektiğinden de küçük yapılmıştır. Malzeme olarak ta kuş kondurulmamış.. Beton, sıva, demir doğrama… Ama Kadıköy’de ‘Yüzük Taşı Gibi’ tanımına uygun bir bina yaratılmış. Modern, güzel bir bina.. En önemlisi Kadıköylünün aklında kalmış.. Eserle ‘sanat eseri’ arasındaki ince çizgidir bu..
Zemin Kat PLanı
Elektrik Evi binasının maketi yapılıp mimarlık öğrencilerine ders olarak anlatılmalıdır. Bir maket de bugün TESAK (Tarih Edebiyat Sanat Kütüphanesi) olan eski Şehremaneti binasına konulmalıdır. Kadıköy’de kaybolan değerlerden biri diye sergilenmek amacıyla..
ARİF ATILGAN KASIM 2019 arifatilganKENT ve İNSAN