Fenerbahçe Stadının karşısında, Kurbağalıdere’ye paralel, denize doğru giden Reşit Paşa Sokağı.. Sokağın sonunda sağda, sokağa adını veren Reşit Paşa Köşkü.. Reşit Paşa da Köşke adını veren kişi..
Reşit Paşa Köşkü
1. Ferik, Müstantik Reşit Paşa.. Orgeneral, İstanbul Askeri Baş Müddeiumumîsi.. Müddeiumumî yani Başsavcı… Babası Matbuat Müdürü Nüzhet Bey, kardeşi Şehremini Rıdvan Paşa, amcası Sadrazam Mehmet Esat Saffet Paşa..
Aslında köşk 1. Eşi Yegâne Hanımın. Paşa 2 eşli.. Yegâne Hanım Hasırcıbaşıların torunu. Daha sonra gelen 2. Eşi Emine İzzet Kandemir.. Emine Hanımın torunu yıllar sonra ABD’de büyükelçilik yapan Nüzhet Kandemir..
Köşkün yapılış tarihi bilinmiyor. 1800’lerin başı deniyor sadece. Bahçenin dere tarafında 200m2’ye oturan 3 katlı ahşap beyaz renkli bir yapı. Toplam alanı 600m2 civarı. Köşke Reşit Paşa Sokağı tarafındaki bahçeden giriliyor. Dere tarafında da ahşap iskelesi varmış. Kızıltoprak’ın en heybetli köşkü olarak ün yapıyor. Köşk Aile tarafından Haremlik Binası olarak kullanılıyor.
Deniz tarafında tek katlı ahşap Selamlık Binası bulunmaktadır. Burası 180m2 civarıdır. Aile buraya Uzun Bölük adını vermiş. Erkek konuklar burada ağırlanıyor. Selamlık Binasının kendisi dereye sınır olup cumbası derenin üzerindedir.
1900’lü Yıllar.. Köşk ile Cumbası Dere Üzerinde Olan Selamlık Binası. Deniz Doldurulmamış.
1910’lu yıllarda ailenin, deniz malzemeleri vs’yi koymak için bir depoya ihtiyacı olmuş. Selamlık binasının yan tarafı denizmiş.. Denizi doldurmak için başvurulacak makam sahibi kişi Reşit Paşa.. Kızı İffet Hanım babasının makamına çıkar ve izin ister. Masrafını kocası karşılayacaktır. Paşa zor da olsa izni verir. Yüzlerce at arabası buraya moloz taşır ve deniz doldurulur. Sonraki yıllarda tapulanır.
Kazanılan arsanın alt ucuna tek katlı kâgir bina yapılır. Burayı sandal çekmek, malzeme koymak için kullanmışlar. Bina tahmini 150m2 civarıdır.
O yıllarda Kadıköy’ün en eski 2 kulübünden biri olan Altınordu Kulübü toplantıları ve özellikle kürekçileri için yer arıyormuş. Aileye rica etmişler. Kendilerine yeni yapılan binada, dairenin büyük salonunu vermişler. Toplantılarını burada yapmışlar. Kik denilen yarış kayıklarını bahçeye koymuşlar.
1940’lardan önce.. Ortadaki Ev Henüz Yok.. Deniz Doldurulmuş.
O yıllarda iç tarafta sonradan lunapark kurulan alanda kiremit-tuğla fabrikası varmış. Bu alanın deniz tarafı yani şimdiki top sahası denizmiş.
1925 yılında Reşit Paşa, Padişah Abdülhamid tarafından kendisine hediye edilmiş olan ata binerken düşmüş. İki gün sonra ölmüş.
İffet Hanımın oğlu Ahmet Hayri Çetiner sonraki yıllarda Altınordu’da futbol oynamış, kürekçilik yapmış.
1930’larda bahçeye meyve ağaçları ekiliyor.
1940’lı yıllarda bu evle Köşkün Selamlığı arasındaki arsaya tek katlı kâgir ev yapılmış. Tahmini 180m2 alanı varmış. Buraya masraf edilmiş. Zira aile kullanmış. Özellikle işlemeli olan evin ahşap dış kapısı oldukça pahalı imiş.
1950’li yıllarda aile köşkü, selamlığı, sonradan yapılan iki evden ortadakini kullanmış. Torunlar özellikle selamlığın cumbasını çok severlermiş. Cumba, dereden 1-1,5m yukarıdaymış. Bir tarafından gördükleri yüzen balıkların diğer tarafından gittiklerini görerek eğlenirlermiş.
1955 yılında 6-7 Eylül olayları olmaktadır. Eylemciler Reşit Paşa Sokağına girerler. Sokağın sonuna geldiklerinde Reşit Paşa Köşkünün bahçesinin kapısı açıktır.. İçeri girerler.. Binanın da kapısı açıktır.. Sofada masa üzerinde Paşanın eşi Yegâne Hanımın tabutu durmaktadır.. Cenaze kaldırılacaktır.. Sessizce sokağı terk ederler.
1956 (veya 1957) yılı.. Mayıs ayının ortaları.. Kuşluk vakti.. Fenerbahçe Stadında 19 Mayıs gösterilerinin provası yapılacak. Aile Köşkün bahçesinde kahvaltı yapıyor. Köşkte ise boyacılar çalışıyor. Ustalardan biri sigarasını yanlış yere koyuyor, sigara tiner kutusunun içine düşüyor ve önce boyalar sonra bina tutuşuyor. Stadyumdaki bütün askeri okul öğrencileri gösteriyi bırakıp yardıma koşuyor. İffet Hanımın oğlu Ahmet Hayri Çetiner çalıştığı Haydarpaşa Garının bahçesinden dumanları görüyor. Kendisine haber geliyor, araba bulamıyor, koşarak yangına geliyor. Sadece eşyalar kurtarılıyor. Sokaktaki bütün komşular da yangın kendi evlerine gelebilir diye eşyalarını sokağa taşıyor.
1958 yılında, 1940’larda yapılan ortadaki ev bir doktora satılıyor. Köşkün Haremlik ve Selamlık bölümleri parsellere ayrılarak aile arasında paylaşılıyor. Selamlık satılıyor. Birkaç yıl sonra da Haremlik tarafı arsa olarak satılıyor.
30 Nisan 1962 tarihinde, 1910’larda müştemilat olarak yapılan tek katlı binada yaşayan Paşanın kızı İffet Çetiner ölüyor. 1 Mayısta kapının önüne siyah bezden örtü geriliyor ve cenazesi orada yıkanıyor.
1962 yılı sonrası yeni sahipler tarafından Reşit Paşa Köşkünün kara tarafındaki bahçesine 3 katlı bir apartman inşa ediliyor.. En alttaki müştemilat olarak yapılmış olan ev kumculara kiralanıyor.
1960’ların ikinci yarısında aynı ev kumculara satılıyor.
2003 yılında bu ev Of Hayrat Vakfının oluyor.
2011 yılında bu evin yerine yeni bina yapıldığı tespit ediliyor.
1-Yanmış Köşkün Arsası, 2-Köşkün Bahçesine Yapılan Apartman, 3-Selamlık, 4-Ortadaki Bina, 5-Alttaki Evin Yerine Yapılan Yeni Bina.
2019 yılında Of Hayrat Vakfı yeni binanın yerine inşaat yapmaya başlıyor.
1-Yanmış Köşkün Boş Alanı, 2-Bahçesindeki Apartman, 3-Selamlık Binası, 4-Eklentileriyle Ortadaki Bina, 5-Alttaki Yeni Bina Yerine Yapılan İnşaat.
Kadıköy’ün bir köşesi.. 200 yıla varan geçmişi var. 120 yılını buraya yazdık. Nereden nereye..
2019’da Reşit Paşa Köşkü yok.. Bahçesinde 3 katlı apartman var. Köşkün bulunduğu alan apartmanın bahçesi olmuş. Dere doldurulmuş, daralmış. Zemin yükselmiş. Suyun üzerinde olan Selamlık binasının cumbası 5-6m içeride kalmış. Zemine oturmuş. Bir yanına ek yapılmış. Cumba olduğu hissedilmiyor artık.. Ortadaki ev, yapılan eklemelerden dolayı adeta kaybolmuş. En alttaki müştemilat olarak yapılmış evin yerinde ise koca bir inşaat var.
Kent Hafızası… Anılar… Yok etmekte mahir bir toplumuz…
ARİF ATILGAN AĞUSTOS 2019 arifatilganKENT ve İNSAN
Not: Fotoğraf ve sözlü tarih yardımında bulunan Sayın Afet Gazek’e teşekkür ederim.