9 yaşımdaydım. Babam ablamın kaydolacağı okulu görmeye Beni de götürmüştü. Cennet gibi bir bahçe içinde aydınlık beyaz bir köşk.. Mahmut Muhtar Paşa Köşkü..
1880lerde yapılmış.. Bir İtalyan mimara ait olduğu söylenir.
1895 yılındaki depreme kadar İngiliz asıllı Barker ailesi yaşamış. Depremden dolayı konakta bir hasar olmamış ama tedirgin olan aile İstanbul’dan taşınmış.
Mahmut Muhtar Paşa Köşkü
Nimetullah Hanım, Mısır Hidivi İsmail Paşanın kızıdır. Mahmut Muhtar Bey, Mısır Fevkalade Komiseri Gazi Ahmet Muhtar Paşanın oğludur.
1897 yılında Nimetullah Hanım ile Mahmut Muhtar Bey evlenirler. Nimetullah Hanım Dimitri Valedami isimli bir Rum’dan köşkü satın alır. Yeni evli çift buraya yerleşirler. Mahmut Muhtar Bey sonraki yıllarda Paşa olur. Köşk paşanın adıyla anılır.
Bina 16 dönümlük bahçe içerisindedir. Bahçeye 3 kapıdan girilir. Moda Caddesindeki Doğu Kapısı Harem Kapısı olarak, Deniz Kıyısındaki Batı Kapısı Selamlık Kapısı olarak anılır. Bir de kuzey cephesindeki Yaver Bey Sokağından girişi vardır. Bu kapı köşkün ana girişinin tam karşısındadır. Ağaçlık bahçede selamlık binası, mutfak, kiler, yemekhane, ahırlar, sera, çeşme bulunmaktadır. 1864 yılında Paris’te yapılmış olan at ve ceylan heykelleri de buradadır. Moda Caddesi tarafındaki ferforje demir kapı üzerine Mahmut Muhtar’ın baş harfleri olan MM harfleri işlenmiştir.
Ferforje Bahçe Kapısında MM Harfleri
Köşk, kabaca her biri 400m2’lik alana sahip Bodrum+Zemin+1. Normal ve 2. Normal Katlara sahiptir. Bodrum kata doğu ve batı kapılarının altından girilmektedir. Bodrum katta büyük bir sofa etrafında 6 büyük, 2 küçük oda, tuvalet ve kazan dairesi bulunur.. Zemin kata binanın kuzey cephesindeki ana giriş kapısıyla girilir. Ayrıca doğu ve batı kapılarından ve güney-doğudaki servis kapısından girilmektedir. Ortada büyük bir sofa olup çevresinde 6 oda, mutfak ve merdiven altında tuvalet bulunur.. 1. Normal Kata sofadaki ana merdivenden çıkıldığı gibi servis merdiveninden de çıkılmaktadır. Burada balkonlu sofa ile 5 büyük 1 küçük oda bulunup, biri servis merdiveni yanında, diğeri büyük odaya bağlı 2 tuvalet vardır.. 2. Normal Kata sadece servis merdiveninden çıkılır. Burada da sofa etrafında 7 oda ve tuvaletler vardır.
1906 Tarihli Haritada Köşk ve Bahçedeki Diğer Binalar
1903-1908 yılları arasında köşke şebeke suyu ve merkezi ısıtma gelmiştir. Kalorifer radyatörleri yurt dışından getirilmiş, üzerleri desenlidir. Elektrik, bahçedeki dinamoyla sağlanır.
Zemin kata girerken, Murano’da yapılmış kumlama desenli bir paravanla karşılaşılır. Bu paravan üzerine Mahmut Muhtar kelimelerinin baş harfleri olan MM harfleri işlenmiştir. İçeride ahşap işçilikli 2 vestiyer vardır. Odalardan birinde mermer şömine ve 4m yükseklikte kristal ayna bulunur. Tavanlar işlemeli süslerle donatılmış, kapılar 4m yükseklikte ahşap işlemelidir. Duvarlar kâgir, döşemeler ahşaptır. Kapı tokmakları porselen ve bronz, merdiven başları kristaldir. Pencere camları Murano’dan gelmiş kumlama süslemelidir. Aynı camlar bazı kapılarda da vardır. Bina, cephesi mermer kaplama olduğu için Mermer Konak adıyla anılmıştır.
Zemin Kattaki Murano Paravanda MM Harfleri
1912 yılında Gazi Ahmet Muhtar Paşa sadrazam olunca oğlu Mahmut Muhtar Paşayı Bahriye Nazırı yapar. Dönemin Şehir Hatları olarak kabul edebileceğimiz Seyr-i Sefain İdaresi de Bahriye Nazırlığına bağlıdır. Bu amaçla İngiltere’den alınacak 2 gemi için teminatsız 20.000 İngiliz Lirası ödeme yapılmıştır. İlgili şirket iflas eder, gemiler teslim edilmez.
1929 yılında Mahmut Muhtar Paşa bu sebepten mahkûm olur ve parayı devlete faiziyle ödemesine karar verilir. Malına, mülküne el konulur. Üzülür. Mısır’a yerleşir. Köşteki mutlu yaşam bitmiştir.
1934 yılında soyadı kanunu çıkar. Katırcıoğlu soyadını alır.
1935 yılında vapurla Mısır’dan İsviçre’ye giderken denizde ölür. Nimetullah Hanım ise Mısırda ölür.
1952 yılında Mısır’da ihtilal olur. Hanedana ait varlıklara el konur. Paşanın varisleri oradaki tüm varlıklarını kaybeder. İstanbul’daki iki çocuğu köşkün giderlerini karşılayamamaktadır. Satmaya karar verirler.
1956 yılında köşk 1.5 milyon TL bedelle Milli Eğitim Bakanlığına devredilir. Eşyalar, bahçedeki heykeller, çeşme vs ayrıca satılır.
Bahçedeki at ve geyik heykellerinin açık arttırmasına Sabancı ve Koç aileleri katılır. Hacı Ömer Sabancı at heykelini almak ister. Vehbi Koç da geyik heykelini.. Ancak Vehbi Bey at heykeli için fiyat arttırır. Sabancıya heykel pahalıya mal olur. O da Vehbi Koçun alacağı geyik heykeline fiyat arttırır. Dolayısıyla ikisi de heykelleri pahalıya satın almış olurlar. Geyik heykeli Koç ailesinin Elmadağ’daki Divan Otelinin bahçesine konur.
30 Ocak 1957 tarihinde okul müdürü olarak Mustafa Aral göreve başlar. Kendisinin açıklamasına göre bina 1932 yılından beri 25 yıldır terk edilmiştir. Okulun sarı-lacivert renklerine ve kıyafetine öğrenciler karar vermiş, okul marşını onlar yazmışlardır.
18 Şubat 1957 tarihinde yani 1956-1957 ders yılının 2. Döneminde eğitim başlar.
27 Şubat 1957 tarihinde resmen açılış yapılır.
Öğrenciler binaya güney-doğu köşesindeki servis kapısından girerler. 5 basamakla çıkılan zemin kat kotundan binaya girilir, oradan merdivenle bodrum kata inilir. Buradaki odalar kilitli olup sofada öğrenci dolapları vardır. Binanın içi ev gibi kabul edilir. Dışarıda giyilen ayakkabılar dolaba konur, dolaptaki çetikler giyilir. Bu şekilde yukarıdaki sınıflara yine servis merdiveninden çıkılır. Zemin kata öğrenci girmez. Burada öğretmenler ve idari bürolar bulunur. Öndeki 2 odanın birleşmesinden elde edilen büyük salon yemekhane, müzik, toplantı vs amaçlarına hizmet eder. Öğretmenler köşkün ana kapısını kullanırlar. Okula ilk kaydolan öğrenciler, adresi Kadıköy olup başka liselerde okuyan kızlardan oluşmuş. 1. Normal kattaki sınıflara yerleştirilmişler. 40 kişiymişler. 2. Yıl Fen bölümü 7, Edebiyat Bölümü 40 civarı, 3. Yıl Fen 9, Edebiyat 40 civarı olmuş. Az sayıda olan Fen bölümleri için 2. Normal Kattaki küçük odalar sınıf yapılmış.
Öğrencilerin Kullandığı Servis Kapısı ve Merdiveni
1957 yılının ikinci yarısında at heykeli Sabancı ailesinin Emirgan’daki köşkünün bahçesine götürülür.
1957-1958 ve 1958-1959 ders yıllarında okula kaydolan öğrenciler 1. Normal kata yerleştirilmişler. Her sınıftan 2 adet olmak üzere 6 sınıf varmış.
1958-1959 ders yılı sonunda okul ilk mezunlarını verir.
1967 yılında, açılışından 10 yıl sonra bütün katların tamamı kullanılmaktadır. Toplam 10 sınıf vardır. Öğrenciler artık deniz tarafındaki bodrum kat girişinden binaya girmektedirler. Çetik giyme kuralı devam etmektedir.
1970 yılında deniz tarafına yeni bina inşa edilir. Daha sonra bahçenin üst tarafına da yeni bina yapılır. Buralarda da derslere girilir.
1992 yılında köşk sadece idari bölümler için kullanılmaya başlar. Öğrenciler yeni binalarda eğitim görür.
1999 depreminde deniz tarafındaki yeni bina zarar görür. Güçlendirilir. Mahmut Muhtar Paşa Köşkü ise restore edilmek üzere boşaltılır.
2002-2003 öğretim yılında kız-erkek karma eğitim başlar. 31 Aralık 2002 yılından itibaren okulun adı Kadıköy Lisesi olarak değişir.
Günümüzde Mahmut Muhtar Paşa Köşkü Binaların Arasında Kalmıştır
Bugün bahçedeki ağaçlar kesilmiş, yerler asfaltlanmıştır. Okul tatilken, cadde tarafında seranın bulunduğu kısım hediyelik eşya pazarı, diğer taraflar fuar ve festival alanı olarak kullanılmaktadır. 3 adet yeni bina yapılmış olup bahçenin denizle irtibatı kesilmiştir. Mahmut Muhtar Paşa Köşkü ortalarda metruk haldedir. İçindeki eşyalarla korunup bir an önce restore edilmeyi beklemektedir..
Ancak.. Bina içinde dizi-film çekimi yapılmaktadır..
Kadıköy’ün tarihinde yer almış, günümüze kalmış saray yavrusu bir yapıdır Mahmut Muhtar Paşa Köşkü.
ARİF ATILGAN EYLÜL 2019 arifatilganKENT ve İNSAN