‘Bir Zamanlar Kadıköy’ kitabında Adnan Giz, 1900’lerin başında Yeldeğirmeni’nde Musevilere ait olmayan iki apartmandan birinin Ermenilere ait Demirciyan Apartmanı olduğunu yazmış.
Tarihi 1907 veya 1908 olan bir fotoğrafta Demirciyan Apartmanı görünmüyor. Buna karşın tarihi 1918 olan başka bir fotoğrafta görünüyor. Dolayısıyla 1910’lu yıllarda inşa edildiği belli oluyor.
1918 Sonunda Kadıköy’de Almanların Kampı. Tepede Demirciyan Apartmanı.
Bana göre 1910-1915 yılları arasında yapılmıştır. 1915’teki Ermeni olaylarından sonra oluşan ortamda bir apartmana Ermeni adının verileceğini sanmıyorum.
Bina, 455 metre karelik arsaya bitişik nizamda 275 metre kare olarak oturmuş. Taşıyıcı sistem Yığma Tuğla, döşemeler Volta sistemdir. Bodrum Kat + Zemin Kat + 4 Normal Kat + Çatı Katı olarak 7 katlı inşa edilmiş. Bodrum Katın ön tarafında bina girişinin iki yanında birer oda var. Arkada kömürlükler sıralanıyor. Sol arka kısımda kuyu olduğu anlatılıyor. Zemin Katta ve her katta ikişer daire olup toplam 12 daire bulunmaktadır.
Demirciyan… Süreyya… Tevfik Tura Apartmanı.
Asansör ve kalorifer yoktur. Dairelerin ön ve arka odasında soba bacası var. Katlardaki daireler simetrik değildir. Üst katlarda, bina girişinin üzerine gelen kısım bir tarafa büyük, diğer tarafa küçük oda olarak katılmış. 1. , 2. , 3. Normal Katların cumbaları konsol çıkmadır. Bu cumbaların üstüne 4. Normal katın balkonu gelmektedir. Yani 4. Normal Katın planı alttakilerden değişiktir. Çatı katı hepsinden değişiktir. Arka cephedeki manzarası dolayısıyla geniş seyir terası oluşturulmuş. Aslında detaylı karşılaştırma yapılırsa hiçbir daire biri birine benzememektedir.
3. Normal Kat Planı
1915 yılında ülkemizde Ermeni olayları yaşanmış.
1921 yılında Talat Paşa, 1922 yılında Cemal Paşa yanlarındaki görevlilerle birlikte Ermeni suikastçılar tarafından öldürülüyor.
31 Mayıs 1926’da kabul edilen 882 sayılı kanunla; Ermeni komiteleri tarafından şehit edilenlerin varislerine 20000TL’yi geçmemek ve 10 yıl satılmamak şartıyla emlak verilmesine karar verilir. Bu işlem daha çok, Ermeniler tarafından terk edilmiş emlaklerin vakıflar tarafından satın alınıp hak edenlere hibe yoluyla verilmesi şeklinde gerçekleştirilmiş.
Cemal Paşa suikastında, yanında bulunan iki yaverinden biri olan Süreyya Bey de şehit olmuştur.
1928 yılında Yeldeğirmeni Karakolhane Caddesi’ndeki Demirciyan Apartmanı Süreyya Bey’in varislerine verilmiş. Binaya 8 hisse olarak 32000TL değer biçilmiş. 20000TL’ye denk gelen 5 Hissesi Süreyya Beyin varislerine 10 yıl satılmamak şartıyla verilmiş. Diğer 3 hisse Demirciyan ailesinde kalmış. Sanırım bu sebeple binanın adı Süreyya Demirciyan olmuş.
1936 yılında ise 3/8 hisse Artin kızı Nuvart'tan, T.C.T. General Nuh Naci kızı Yegane Akkın'a geçmiş. Süreyya Bey'in ailesinin 1934 soyadı kanunu sonrası aldığı soyadıdır. Belli ki bu tarihten sonra apartmanın adı Süreyya Apartmanı olmuştur.
Binanın Süreyya Beyin Varislerine Tahsisi Kararnamesi
O tarihten sonra apartmanın adının Süreyya Apartmanı olarak değiştirildiği belli oluyor. 1937 tarihli Pervititch Haritasına Süreya Apartmanı olarak işleniyor.
1940’lı yılların başında bina Tevfik Tura tarafından satın alınıyor. O tarihte yeni sahibinin adını alan apartmanın adı bugüne kadar Tevfik Tura Apartmanı olarak kalmıştır.
Tevfik Tura Apartmanı
Tevfik Tura’nın torunu Mehmet Tevfik Tura yaşıtımdır. O ve ablasının anımsayabildikleri bilgilere göre, Tevfik Tura Üsküdar tarafında bir akıl hastanesinde başhekimmiş. Ayrıca Şehir Meclisi üyeliği yapmış.
1946 yılında Tevfik Bey vefat ediyor. 60 yaşında olduğunu anımsıyorlar. Bina iki kız, iki erkek çocuğa kalıyor. Kızlar haklarını alıp hisselerini erkek kardeşlere devrediyorlar. Bina İzzet ve Nezih Tura kardeşlerin oluyor.
Aile Bağlarbaşı’nda geniş bahçeli bir konakta yaşamaktadır. Kışları Yeldeğirmeni’ndeki apartmana geliyorlar.
1950 yılında tamamen binaya taşınırlar. Kendi oturdukları dairelerin dışındaki daireleri kiralamışlar. Çatı Katındakileri boş bırakmışlar. Orada zaman zaman manzaraya karşı ziyafet-toplantı yapıyorlarmış.
O yıllarda birkaç defa içine de girdiğim bu apartman için ‘süslü bina’ derdim içimden.
1960’lı yıllarda apartmanın cephesindeki bir taş yıpranma dolayısıyla yerinden kopup aşağı düşer. Yoldan geçen biri şans eseri kurtulur.
1968 yılında Nezih Tura eskiyen binanın sorunlarından bıkıp hakkını İzzet Tura’ya devrediyor.
1977 yılında bina GEEAYK (Gayrimenkul Eski Eserler Anıtlar Yüksek Kurulu) tarafından 2. Grup Korunması Gerekli Kültür Varlığı olarak tescil edilmiş.
1985 yılında Kat İrtifakı kuruluyor. Bodrum katta bina girişinin iki yanında bulunan kömürlüklerin olduğu bölümlere 2 dükkân yapılıyor. Bu kattaki bazı taşıyıcı duvarlar yıkılmış. Ancak taşıyıcı sisteme zarar gelmeyecek şekilde düzenleme yapılmış. Toplam 14 bağımsız bölüm oluyor. 7 bağımsız bölüm İzzet Tura’nındır.
Bu işlem için Kadıköy Belediyesi’nin onayladığı projede binanın 1937 yılında inşa edildiği yazılmış. Bu notun yanında, Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları İstanbul Bölge Kurulu’nun mührü de bulunmaktadır. O yıllarda o bilgi edinilmiş. Sanırım düzeltilmelidir.
Binanın 1937 Yılında İnşa Edildiği Yazısı