Haydarpaşa’daki demiryolu alanının Üsküdar tarafında iki dehliz girişi bulunmaktadır. Bunlar Kadıköy’ü Üsküdar’a bağlayan demir köprünün iki yanındadır. Deniz tarafındaki kapı eski GATA hastanesinin (şimdiki Sultan Abdülhamid Han Eğitim ve Araştırma Hastanesi) bahçesinin hizasında, kara tarafındaki kapı eski Darüleytam Binasının (şimdiki Kadıköy Toplum Sağlık Müdürlüğü) hizasındadır.
Dehliz
Deniz tarafındaki kapıdan içeri girildiğinde, birkaç metre sonra yol çatal yapar. Çatalın solundan düz 85m gidilir. O noktadan sağa devam eder.. Çatalın sağından ise 100m gidilir. Soldan gelen önceki yolla kesişilir. Kesişilen noktadan yukarıya kuyu gibi delikten gemici merdiveniyle çıkılır. Bu çıkış günümüzde köreltilmiştir. Yol sağa devam eder. Diğer kapıdan gelen tünelin yukarı çıktığı deliğin altında onunla birleşir.
Kara tarafındaki kapıdan girildiğinde, 90m düz gidilir. Soldan gelen yolla kesişilir. Kesişilen noktadan yukarıya kuyu gibi delikten gemici merdiveniyle çıkılır. Bu kot toprak üstüne denk gelmez. İki yanda küçük cep odacıkları bulunan koridorla 8-10m daha devam edilir. Gelinen noktadan yine gemici merdiveniyle Tıbbiye Caddesiyle Behiç Bey Sokağının köşesindeki askeri alanın bahçesine çıkılır.
Yaklaşık Ölçülerle Tünellerin Arazideki Durumu. Merdiven Noktaları Daireler İçinde.
Dehlizlerin uzunluğu, diğer ufak tefek tünellerle 400 metreye yakındır. Eni 2.10m, yüksekliği 2.40m civarındadır. İki yanda 1.5m düz çıkan taş duvarlar vardır. Daha yukarısı beton malzemeyle tonoz şeklindedir. Gemici merdiveniyle üst kota çıkan delikler yaklaşık 1.5m çapında olup, kuyu tarzı örme taş malzemeyle yapılmıştır. Tünellerde aydınlanma için elektrik tesisatı bulunur
Gemici Merdiveni
Kara tarafındaki kapının üzerinde TCDD 1-A 1941 yazısı okunmaktadır. Buradan TCDD’ye ait olduğu, 1 Aralık 1941 tarihinde yapıldığı anlaşılmaktadır. Yani 2. Dünya Savaşı ortaları.. Haydarpaşa’nın bombalanması tehlikesine karşı bu sığınakların yapıldığı düşünülebilinir. Hem üst kottaki askerlerin hem de alt kottaki demiryolcuların korunması için..
Demiryolu Alanına Açılan Kara Tarafındaki Kapı
Günümüzde Tıbbiye Caddesiyle Behiç Bey sokağının köşesindeki askeri alan parmaklıklı duvarla korunuyor. Dolayısıyla dehlizin yeryüzüne çıkan deliğine ulaşılamıyor. Ancak yerde demir kapak görünüyor.
Askeri Alandaki Kapak
1960’lı yılların başlarında bu alan açıktı. Zaman zaman kullandığımız bir top sahası vardı. Sığınağa inen delik ortalıktaydı. Demir kapağı, 1m yükseklikte 1m/1m ebadında dışı sıvalı bir duvarın üzerindeydi. Kapak kilitsiz olduğu için açılıp içine girilebiliyordu. Bizler de oyun olarak buradan aşağı inerdik. Gemici merdiveniyle indiğimiz noktadan biraz yürünürdü. Anımsadığım kadarıyla iki yandaki odacıkları geçince tekrar aşağıya, yine gemici merdiveniyle inilirdi. İnilen kottan sağ tarafa yol yoktu. Demek o yol kapatılmıştı. Düz yüründüğünde demiryolu kotuna açılan kara tarafındaki demir parmaklıklı kapı görünürdü. O yıllar lambaların çalıştığını, istendiğinde düğmelerinden açılabildiğini anımsıyorum.
Deniz tarafındaki kapı, 2019 yılının son günlerinde ortaya çıktı. Alanda arkeolojik kazı yapılması için buradaki binalar ortadan kaldırıldığında.. İki kapıdan da girilerek dehlizin tamamı ortaya çıkarıldı.
Dehlizlerin Planı
Ancak askeri alandan inilip diğer inişe kadar ki mesafenin henüz görevliler tarafından keşfedilmediğini sanıyorum. Zira planda o mesafe ince çizilmiş. Oraya da girilirse yukarıda yazdığım, çocukluğumdan anımsadığım cepler de görülecek ve o mesafe plana daha kalın işlenecektir.
Alanın İbrahimağa tarafında dehliz diye bilinen bir kapı daha vardır. Burası dehliz değildir. Bir otomobil alacak büyüklükte, muhtemelen depo vs.dir.
Dehliz Bilinen Depo
İstanbul çok fazla özelliği olan bir şehirdir. Özelliklerinden biri dehlizleridir. Onların, Avrupa yakasında oldukları bilinir. Ben, ‘Anadolu yakasında da varlar’ diyorum.
ARİF ATILGAN arifatilganKENT ve İNSAN NİSAN 2020