Osmanlı’nın İstanbul’a gelmesinden itibaren kıyılarda deniz ulaşımı küçük teknelerle sağlanmıştır.
1909 yılında İngiliz şirketine verilen imtiyaz 1910 yılında onlardan geri alınıp yeni kurulan Seyr-i Sefain İdaresine verilmiş. Bu dönemde Köprü-Yeşilköy ve Köprü-Pendik seferleri oluşturulmuş. Daha sonra İzmit Körfezinden Yalova’ya kadar seferler konmuş.
1933 yılında Seyr-i Sefain İdaresi üçe bölünmüştür. Bunlardan AKAY İdaresi Adalar, Kadıköy, Yalova hatlarında hizmet görmüştür. Anadolu Yakası İskeleleri Kadıköy’den Pendik’e kadar olan iskelelerdir.
AKAY’IN Anadolu Yakası İskeleleri
Kalamış İskelesi de bunlardan biridir. 1920’li yıllardan itibaren fotoğraflarda görülmektedir. Yani Kalamış İskelesinin 100 yıllık bir geçmişi vardır.
Kıyı sığ olduğu için denize doğru uzanan uzun bir yapı olarak inşa edilmiştir.
İlk halini ancak 1946 yılındaki hava fotoğrafından anlıyoruz. Önce karadan denize 150 metrelik ahşap bölüm.. Burada ayaklar arasında sandalların geçebileceği ölçüde boşluk bırakılmış. İskelenin altında köprüler oluşturulmuş Sonra 30 metre uzunluğunda ortasında bekleme salonu ve gişelerin bulunduğu binanın olduğu kâgir bölüm.. Burada ise Bekleme Salonundan önce iki tarafta da denize kadar inen basamaklar vardır. Belli ki sandalla vapura gelen-gidenler için düşünülmüş. Kâgir bölümden sonra, ucuna vapurların yanaşacağı 30 metrelik ahşap bölüm yapılmış. Toplam 210 metre uzunluğunda bir iskele.
Eski İskele
1966 yılındaki durumunun biraz daha gelişmiş olduğu belli olmaktadır. Karadan 90 metre mesafeye kadar ahşap döşemeli bölüm var, bundan sonra 90 metre kâgir bölüm devam ediyor, sonra da ucuna vapurların yanaştığı 70 metrelik ahşap bölüm bulunuyor. Sandal geçiş yeri ve denize inen merdivenler yine var. Toplam 250 metrelik iskelenin, ortadaki 90 metrelik kâgir bölümünün 60 metresinden sonra 15 metre uzunlukta bekleme salonu ve gişelerin binası bulunuyor.
İskelenin bekleme salonunun önünde kafeterya işletmesine izin veriliyor.
1960’ların Hava Fotoğrafında İskele.
1950’li yılların sonları ve 1960’lı yılların başları.. Babamla sandal kiralayıp denize girmeye geldiğimizde iskelenin ahşap kısmındaki köprünün altından geçip Fenerbahçe tarafındaki suda yüzerdik. Bu geçişlerimizden çok keyif alırdım. Bazen üstteki tahtaları tutar sandalı durdurup oyun yapardım. Yandaki merdivenler ise yüzme bilmeyenler için bulunmaz nimet gibiydi. Burada su sığdı. Kadıköy’ün birçok çocuğu o merdivenlerden suya inip yüzme öğrenmiştir. İskelenin ucuna denizden çıkılırdı. Oraya ya yüzerek ya da sandalla gitmek gerekirdi. Uç tarafta su derin olduğundan balıklama atlamak çok keyifliydi.
1960’larda İskele
1970’li yıllarda Kalamış Koyunda denizin doldurulması faaliyetleri başlıyor.
Karada, iskele girişinin yanında Köhne isimli çay bahçesi açılıyor. Burayı Kadıköylüler çok sevmiştir.
1982 yılında deniz, Kurbağalıdere ile Kalamış iskelesi arasında iskelenin ortalarına kadar dolduruluyor. Dolgu alanında, İskeleden Yelken Sokak hizasına kadar olan bölümde Tekne Çekek Yeri oluşturuluyor.
1987 yılında sahil Fenerbahçe’ye kadar Yat Limanı oluyor.
2011 yılında Yat Limanı Özelleştirme İdaresine devrediliyor.
2021 Yılı. Aralık, Eski İskele Hizası. İleriki Kapının Önü Eski Yolcu Salonunun Bulunduğu Nokta.
2013 yılındaki Özelleştirme Yüksek Kurulunun kararında küçük bir detay var. 2. Maddesinde ‘…Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş.’ye ait 274 ada, 1 no’lu parsel..’ olarak tarif edilen parçanın eklenmesiyle 435128.58m2 alanın 436263.58m2’ye çıktığı ifade ediliyor. Tarif edilen 1135 m2’lik parça Kalamış İskelesidir. (436263.58 – 435128.58=1135m2)
Yat Limanı alanında kalan Kalamış İskelesinin yarısı karada yarısı denizdedir. Çevresine eklenen betonla genişletilmiştir. Orijinalinde deniz üzerine uzanan iskele olmasına rağmen kara parçası gibi görülmüş ada/parsel numarası verilmiştir. İleride tescil edileceği düşünülmüştür sanki.
274 Ada, 1 Parseldeki İskele Alanı
Buna karşın önerilen Koruma Amaçlı Planda iskelenin denizde kalan kısmı ortadan kaldırılmaktadır. Bu işlemin prosedürü yok mudur?
Koruma Planında İskelenin Denizde Kalan Kısmı Yok
1920’li yıllardan itibaren Kalamış İskelesi vardır. Kadıköy’ün hatta İstanbul’un deniz ulaşımında rol alan ilk iskelelerden biridir. Bunların çoğu bugün yoktur.
İskele, Kadıköylülerin yüzmek için de kullandığı bir yapıydı. Diğer yandan üzerindeki ve karadaki çay bahçelerinde insanların nice güzel yaşanmışlıkları olmuştur. Bu sebeplerden tarihi eser olarak tescil edilmeli ve korunmalıdır. Bunlar kent hafızası için önemli ve değerli parçalardır.
274 Ada, 1 Parsel iskelenin uzunlamasına alanıdır. Yeri bellidir. Üzerindeki Yolcu Salonunun da yeri bellidir. Kolaylıkla iskele eski haliyle oluşturulabilir. En azından sınırları kendi dokusuyla belli edilip Yolcu Salonu Binası yerine konabilir.
Kalamış İskelesi asırlık bir öyküdür. Yok olmamalıdır.
ARİF ATILGAN https://www.arifatilgan.com TEMMUZ 2021-07-15
Not:
-Yazıdaki ölçüler google’dan hesaplandığı için yaklaşıktır.
-FENERBAHÇE-KALAMIŞ YAT LİMANI ile ilgili yazım alttaki LİNK’tedir: