1900 öncesi… Moda Deniz Kulübü’nün odun deposu olan arsasının yanından denize doğru bir çıkıntı yapılmış. Ucuna odun getiren tekneler yanaşıyormuş. Bu tarihlerde iskelenin ilk halini gösteren bir tablo vardır. Ressam Salvatore Valeri’nin Küçük Moda’dan denize bakan tablosu.
1900 Öncesine Ait Tabloda İskelenin İlk Hali
1900’lerin başı olan bir fotoğrafta İskelenin ucuna duba eklenmiş ve daha büyük tekne ve gemilerin yanaşabilmesi düşünülmüş.
1904 tarihli bir haritada Moda İskelesi düzdür. Ancak yine aynı tarihli bir fotoğrafta iskeleye ekleme yapılarak denize uzatılmıştır. Demek haritanın hazırlanması sırasında iskeleye ek yapılmıştır. Ucu önce boş kalmış, sonra silindir şeklinde bir bilet gişesi konmuş.
İlk İskele
1910 yılında Moda Deniz Kulübü ilk faaliyetlerine iskele üzerinde başlar. Yacth Kulüp, Türk İngiliz Kulübü adlarıyla faaliyet gösteren STK daha sonra deniz kıyısında Tahir Paşanın oğlu Cevdet Bey’in yaptırdığı binaya taşınır. Burası yukarıda odun deposu olarak bahsettiğim arsadır.
1910 yılında, 1 yıl önce İngiliz Şirketine verilen imtiyaz yeni kurulan Seyr-i Sefain İdaresi’ne verilir. Bu tarihten sonra Köprü-Pendik seferi yapan gemiler aradaki iskelelere uğramaya başlar. Moda İskelesi de faal hale girmiş olur.
1919 yılında günümüze kadar gelmiş olan Moda İskelesi inşa edilmiştir. Cephesinde ‘Moda 1335’ yazılıdır. Bu tarihi Rumi kabul edersek Miladi 1919’a, Hicri kabul edersek Miladi 1917’ye tekabül etmektedir. Ancak 1840 yılından sonra sürekli Rumi takvim kullanılmıştır. Hicri takvim az sayıda kullanılmışsa da yanında H harfi ile bilgilendirme yapılmıştır.
Yani Moda İskelesi’nin inşa tarihi 1919 yılıdır. Başta Ulu Önder Atatürk olmak üzere İsmet İnönü, İngiltere Kralı 8. Edward, Romanya Kralı Carol, İran Şahı Rıza Pehlevi ve eşi Süreyya, Irak Kralı Faysal gibi önemli şahsiyetler iskeleyi ziyaret etmişlerdir.
Vedat Tek’in mimarı olduğu diğer iskele binası Haydarpaşa İskelesidir. Orada ise 1334 tarihi yazmaktadır. Yani Miladi olarak 1918 yılında yapılmıştır. Aynı mimar Kadıköy İskelesi için de bir proje hazırlamıştır. Ancak yerinde uygulanan proje o değildir.
İskele İlk Yıllarında.
Yukarıdaki fotoğrafta Moda Plajı üzerindeki Mıkhitarist Ermeni Okulu görünmektedir. Hâlbuki buranın 1915 yılında yandığı bilgisi vardır. Eğer öyleyse iskele yapıldığında okulun olmaması gerekir. Doğru bilgiyi aramak gerekir.
Moda İskelesi suyun sığ olması sebebiyle ortadan sağa kırılarak uzatılmış olup vapur uçtaki yine sağa kırılarak oluşturulan alana yanaşmaktadır. İskele Binası 2 katlı yapılmış. Alt katta Gişe, Tuvalet, Çımacı Odası ve Yolcu Salonu bulunmaktadır. Binanın Moda Plajı cephesinden döner merdivenle üst kata çıkılmaktadır. Merdivenin altı kömürlük olarak kullanılır. Üst kat Rus ihtilalinden kaçan beyaz Ruslar tarafından çalıştırılmış, seyir terası olarak kullanılmıştır. İskele binasının dört cephesi de birbirinden farklıdır. Yapı kitabesinin bulunduğu Fenerbahçe tarafındaki güney cephesi, beş sivri kemer ile simetrik biçimde düzenlenmiştir. Karaya bakan kuzey cephesinde üç tane düz Bursa kemerli kapı bulunmaktadır. İki ucunda, bilet satışının yapıldığı sivri kemerli birer pencere bulunur. Moda Plajı tarafındaki Doğu cephesinde üst kata çıkan döner merdiven, Moda Burnu tarafındaki batı cephesinde kemerli çıkma üzerine yerleştirilmiş oda vardır. Moda İskelesi’nde Haydarpaşa İskelesi’nden daha sade süslemeler bulunur. Sadece pencere alınlarında çini süslemeler vardır.
15 Eylül 1937 tarihinde, bir lodos fırtınasında üst kat yıkılır. Seyir terası ortadan kalkar. Uzun yıllar bina tek katlı olarak kullanılır.
1960-1970’li yıllarda burada tekrar açılan kafe de lodosa dayanıklı olamamıştır.
1986 yılında yolcu azlığı sebebiyle vapur seferleri kaldırılır.
2000 yılında TDİ ve Türkiye Deniz ve Ticaret Odası Başkanlığı tarafından restore edilir. Hizmete açıldığı 2001 yılındaki Kabotaj Bayramı’ndan sonra bir işletmeye kiraya verilen iskele, restoran olarak kullanılır.
2015 yılında tekrar restorasyon yapılmış ancak İstanbul 5 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu bu sefer doğru uygulama yapılmadığına karar vermiştir.
2022 yılında İBB tarafından restore edilen bina 19 Ağustosta halkın kullanımına açılır. Alt katta vapur bekleme alanı ve kafe, üst katta ise kütüphane bulunmaktadır. Günümüzde buraya vapur seferi yoktur. Ancak yakında Bostancı-Caddebostan-Moda-Kadıköy-Kabataş güzergâhında olacağı yazılıyor.
2022 Restorasyonu Sonrası İskele Foto: Hasan Kırmızı
İskelenin açık denize doğru kırılarak uzatılmasının sebebini öğrenemedim. Düz de olabilirdi. Ama bana göre Moda Plajı tarafına kırılması daha doğruydu. Lodos dalgasına karşı ortadaki çıkıntılı kısım daha mukavim, uçtaki İskele binası daha korunaklı olurdu. Sanırım Moda Deniz Kulübü’ndeki programların izlenmesi istenmiş.
Son olarak bir anımı paylaşayım. 1970’ler… İskeleye şehir hatlarına ait boş bir vapur bağlı. Çalışmıyor. Belli ki ya akşam ya da ertesi gün gidecek. Biz de denize giriyoruz. Bazen iskeleden bazen de vapurdan atlayarak... O sıralar teknelerin altından diğer tarafına dipten geçme merakım var. Büyüklük olarak vapuru denememiştim. Ve denedim... Vapurun altındaki yeşil zehirli boyada henüz midye yoktu. Belli ki yeni sürülmüş. Çok heyecan vericiydi. Akşam yatağa yattığımda yaptığımın cahillik olduğunu düşünmüştüm. Gündüzün muhakemesini akşam yaptığım yaşlardaydım o yıllar.
Tüm iskelelerde iyi-kötü anılarım vardır.
ARİF ATILGAN EYLÜL 2022 www.arifatilgan.com